Alzheimer & Διατροφή

Η 21^η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως η παγκόσμια ημέρα για την νόσο Αλτσχάιμερ (Alzheimer), η οποία αποτελεί την συνηθέστερη μορφή άνοιας. Στη χώρα μας, εκτιμάται ότι υπάρχουν πάνω από 150.000 άτομα με κάποιας μορφής άνοια. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου ολοένα και αυξάνεται και μάλιστα εκτιμάται πως το 2030 και το 2050 θα εμφανίζουν την νόσο περίπου 276.000 και 365.000 άτομα αντίστοιχα.

Τι είναι το Alzheimer

Η Νόσος Alzheimer είναι μια χρόνια νευροεκφυλιστική ασθένεια του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της τ-πρωτεΐνης με αποτέλεσμα την εκφύλιση των νευρώνων του. Παρατηρείται πρόωρη και σταδιακή καταστροφή των κυττάρων του εγκεφάλου, που οδηγεί στην εξασθένιση της μνήμης των ατόμων σε βάθος χρόνου και σε αλλαγές στην συμπεριφορά τους.

Στάδια της νόσου

Τα στάδια της νόσου είναι τα εξής τρία:

• 1^ο: Πρώιμο ή προ-συμπτωματικό στάδιο στο οποίο τα άτομα δυσκολεύονται να ανακτήσουν στην μνήμη τους πράγματα που συνέβησαν στο σύντομο παρελθόν τους, χωρίς όμως η απώλεια αυτή να είναι σημαντική.
• 2^ο: Ενδιάμεσο στάδιο στο οποίο είναι πιο έντονη η απώλεια μνήμης και συνοδεύεται από αποπροσανατολισμό, αποδιοργανωμένη σκέψη και κυκλοθυμία
• 3^ο: Τελικό στάδιο στο οποίο τα άτομα δυσκολεύονται να θυμηθούν ακόμη και τα πιο οικεία τους πρόσωπα ενώ παρουσιάζουν και δυσκολίες στην ομιλία. Στο στάδιο αυτό τα άτομα ξεχνούν να πραγματοποιήσουν ακόμη και τις βασικές βιολογικές λειτουργίες, όπως είναι η κατάποση και η ούρηση.

Αίτια εμφάνισης

Τα ακριβή αίτια εμφάνισης της νόσου παραμένουν άγνωστα. Παρόλα αυτά υπάρχουν γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που προδιαθέτουν την εμφάνιση της νόσου και επηρεάζουν την ένταση των συμπτωμάτων.  Οι πιο σημαντικοί παράγοντες κινδύνου συνοψίζονται παρακάτω:

• Ηλικία: Η νόσος σπάνια εμφανίζεται σε άτομα κάτω των 65 ετών και μάλιστα μετά από την ηλικία αυτή ο κίνδυνος διπλασιάζεται ανά πενταετία.
• Ιστορικό της οικογένειας: Άτομα με την νόσο συνήθως έχουν τουλάχιστον έναν συγγενή πρώτου βαθμού που εμφανίζει το ίδιο νόσημα σε σχέση με τα άτομα της τρίτης ηλικίας που δεν πάσχουν από αυτό.
• Γενετικοί παράγοντες: Μεταλλάξεις σε γονίδια και παραλλαγές των ίδιων γονιδίων είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη της οικογενής νόσου Αλτσχάιμερ, η οποία σπάνια εμφανίζεται. Τα περισσότερα γονίδια που ευθύνονται για την ανάπτυξη της νόσου παραμένουν ακόμη άγνωστα.
• Διατροφή: Η διατροφή επηρεάζει σημαντικά την λειτουργία του εγκεφάλου. Από πρόσφατες έρευνες φαίνεται πως η αυξημένη κατανάλωση τροφίμων πλούσια σε θερμίδες και λίπος οδηγεί σε πιο γρήγορη καταστροφή των κυττάρων με αποτέλεσμα την γρηγορότερη εξέλιξη της νόσου.
• Φάρμακα: Μεγάλες δόσεις φαρμάκων και ο συνδυασμός διαφορετικών φαρμάκων, γνωστό ως πολυφαρμακία, σε ευπαθείς ομάδες όπως είναι οι ηλικιωμένοι μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές μνήμης. Επιπλέον, κάποιες ομάδες φαρμάκων όπως είναι οι βενζοδιαζεπίνες, τα αντικαταθλιπτικά και τα κλασσικά αντιψυχωσικά που χρησιμοποιούνται για την διαχείριση του έντονου στρες, της αϋπνίας και των ψυχικών νοσημάτων αντίστοιχα επιταχύνουν την έκπτωση της γνωσιακής λειτουργίας.

Επιπλέον παράγοντες κινδύνου που πιθανόν ευθύνονται για την νόσο Αλτσχάιμερ για τους οποίους απαιτείται διεξαγωγή περισσότερων ερευνών:

• Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ)
• Κάπνισμα
• Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
• Κατάθλιψη

Διατροφή και Πρόληψη

Η διατροφή του ατόμου πιθανόν επηρεάζει σημαντικά τόσο την ανάπτυξη όσο και την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ μιας και μπορεί να τροποποιήσει τους παράγοντες κινδύνου. Μάλιστα, η επίδραση αυτής είναι μεγαλύτερη σε άτομα με ανεπάρκειες σε θρεπτικά συστατικά και σε άτομα με γενετική προδιάθεση.

Συστατικά τροφίμων που επιβραδύνουν την καταστροφή των κυττάρων και συνεπώς την ανάπτυξη της νόσου είναι τα εξής:

• Αντιοξειδωτικά: Μια διατροφή που περιλαμβάνει τρόφιμα αυξημένα σε αντιοξειδωτικά όπως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, συμβάλλει στην μείωση του οξειδωτικού στρες που παρατηρείται είτε παρουσία είτε απουσία της νόσου Αλτσχάιμερ.
• Ω-3 λιπαρά οξέα: Τα λιπαρά οξέα αποτελούν συστατικό των μεμβρανών των κυττάρων και συμβάλλουν στην σταθερότητα αυτών. Παρουσία της νόσου, παρατηρείται αυξημένος ρυθμός οξείδωσης των λιπαρών οξέων των κυτταρικών μεμβρανών με αποτέλεσμα την πρώιμη καταστροφή των κυττάρων. Συνεπώς , η αυξημένη κατανάλωση ψαριών που είναι πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα θα μειώσει την καταστροφή των κυττάρων και συνεπώς την εξέλιξη της νόσου.
• Βιταμίνες του συμπλέγματος Β: Πολλές βιταμίνες του συμπλέγματος Β όπως είναι η Β12, η Β6 και Β1 συμβάλλουν στην διατήρηση της δομής και της λειτουργικότητας των νευρικών κυττάρων με αποτέλεσμα η ανεπάρκεια αυτών να σχετίζεται με την ανάπτυξη διαφόρων νευρολογικών διαταραχών. Συνεπώς, συνιστάται η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών που είναι πλούσια σε βιταμίνες ενώ η επιπλέον συμπληρωματική χορήγηση των βιταμινών αυτών δεν φαίνεται να μειώνει επιπλέον τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου.

Με την υιοθέτηση της Μεσογειακής διατροφής εξασφαλίζεται η πρόσληψη όλων των παραπάνω συστατικών τροφίμων και συνεπώς αποτελεί το καλύτερο πρότυπο διατροφής για την πρόληψη εμφάνισης της νόσου καθώς και την μείωση της εξέλιξης της νόσου.

Σίτιση κατά τη διάρκεια της νόσου

Πολύ συχνά οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ χάνουν βάρος, τόσο λόγω της απώλειας της μνήμης τους όσο και λόγω της μειωμένης όρεξης. Η μείωση στο βάρος των ατόμων εκτός του ότι μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης και άλλων νοσημάτων είναι επίσης υπεύθυνη για την επιδείνωση της ίδιας της νόσου. Συνεπώς, πρέπει οι ασθενείς να διατηρούν μια καλή κατάσταση θρέψης.

Σε μερικές περιπτώσεις όπου οι ασθενείς αδυνατούν να σιτιστούν επαρκώς από μόνοι τους, είναι απαραίτητη η παροχή φροντίδας από κάποιο τρίτο πρόσωπο.  Για να εξασφαλιστεί επαρκής πρόσληψη τροφής ο φροντιστής μπορεί:

• Να κόψει την τροφή σε μικρότερα κομμάτια ή να τροποποιήσει την υφή προκειμένου να είναι πιο εύκολη η μάσηση από τον ασθενή
• Να παρέχει μικρά και συχνά γεύματα κατά την διάρκεια της ημέρας
• Να ενθαρρύνει τον ασθενή να καταναλώσει την τροφή του, χωρίς να του ασκεί πίεση
• Να δώσει πληροφορίες σχετικά με τα τρόφιμα που θα καταναλωθούν, σε περίπτωση που ο ασθενής αδυνατεί να τα αναγνωρίσει και συνεπώς αρνείται να τα φάει
• Σε περίπτωση που η σίτιση δεν είναι δυνατή, για παράδειγμα στους ασθενείς τελικού σταδίου, προτείνεται η λήψη τροφίμων ή ποτών αυξημένα σε θερμίδες , όπως είναι τα smoothies, εναλλακτικά απαιτείται η λήψη κατάλληλων συμπληρωμάτων σε συνεννόηση φυσικά με τον θεράποντα γιατρό και τον διαιτολόγο.

Συνοψίζοντας

Η νόσος Αλτσχάιμερ πλήττει πολλά άτομα της τρίτης ηλικίας επηρεάζοντας την λειτουργικότητα και την συμπεριφορά τους, μειώνοντας τελικά την ποιότητα ζωής τους. Η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής βασισμένη στο Μεσογειακό πρότυπο, η διακοπή του καπνίσματος, η διατήρηση φυσιολογικού βάρους και δεικτών όπως η χοληστερόλη, η γλυκόζη και η αρτηριακή πίεση μπορεί τελικά να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου. Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται μεγάλη ερευνητική προσπάθεια με στόχο την εύρεση πιο αποτελεσματικών θεραπειών και υπάρχει μεγάλη αισιοδοξία στον επιστημονικό χώρο. Μέχρι τότε, η αυξημένη ενημέρωση της κοινωνίας, η πρόληψη και  η διατήρηση μιας καλής θρεπτικής κατάστασης είναι εξαιρετικά σημαντικές  προκειμένου να μειωθούν οι επιπλοκές της νόσου.

ΠΗΓΕΣ

Breijyeh Z, Karaman R. Comprehensive Review on Alzheimer’s Disease: Causes and Treatment. Molecules. 2020 Dec 8;25(24):5789. doi: 10.3390/molecules25245789. PMID: 33302541; PMCID: PMC7764106.

Kumar A, Sidhu J, Goyal A, Tsao JW. Alzheimer Disease. In: StatPearls. StatPearls Publishing, Treasure Island (FL); 2022. PMID: 29763097.