Εισαγωγή
Η γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ) είναι μια χρόνια νόσος που αφορά το γαστρεντερικό σύστημα και αναφέρεται στην παλινδρόμηση του περιεχομένου του στομάχου πρωτίστως στον οισοφάγο και δευτερευόντως σε γειτονικά όργανα όπως είναι οι πνεύμονες. Ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο αναπτύσσεται η νόσος είναι η χάλαση του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα, ο οποίος είναι ένας κοίλος μυϊκός σωλήνας. Στην ΓΟΠ παρατηρείται χάλαση αυτού του σφικτήρα, με αποτέλεσμα ο βλεννογόνος του οισοφάγου εκτίθεται στο όξινο περιεχόμενο του στομάχου. Η παρατεταμένη αυτή έκθεση προκαλεί τελικά την διάβρωσή του και ευθύνεται για την εμφάνιση των συμπτωμάτων.
Τα κυριότερα συμπτώματα ασθενών με ΓΟΠ
- Καούρες και πόνος στο πίσω μέρος του στέρνου (οπισθοστερνικός καύσος)
- Παλινδρόμηση της τροφής και των υγρών
- Έντονες όξινες ερυγές και διαβρώσεις των δοντιών
- Χρόνιος βήχας και δύσπνοια, συμπτώματα που επιδρούν στην ποιότητα του ύπνου
Η ένταση των συμπτωμάτων διαφέρει ανάλογα με την βαρύτητα της νόσου, δηλαδή ανάλογα με το βαθμό διάβρωσης του οισοφάγου. Εάν δε γίνει εγκαίρως η διαχείριση των συμπτωμάτων είναι πιθανή η ανάπτυξη και άλλων χρόνιων νοσημάτων όπως είναι το άσθμα, επηρεάζοντας ακόμη περισσότερο την ποιότητα ζωής των ασθενών. Επιπλέον, αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης επιπλοκών. Βασικότερες επιπλοκές αποτελούν οι στενώσεις του οισοφάγου που μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχές λήψης τροφής (δυσφαγία, δυσκαταποσία), η αιμορραγία του οισοφάγου και η ανάπτυξη του οισοφάγου Barrett. Η νόσος παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον μιας και ο αριθμός των ασθενών παγκοσμίως ολοένα και αυξάνει. Εκτιμάται ότι τα τελευταία 30 χρόνια ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από ΓΟΠ παγκοσμίως έχει αυξηθεί κατά 18,1%.
Παράγοντες Κινδύνου Ανάπτυξης της Νόσου
Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν την ανάπτυξη της νόσου. Στους γενετικούς παράγοντες ανήκει το οικογενειακό ιστορικό, ενώ στους περιβαλλοντικούς περιλαμβάνεται:
- το υπερβάλλον βάρος
- η χρόνια έκθεση σε ερεθιστικές για τον βλεννογόνο ουσίες όπως είναι το κάπνισμα και το αλκοόλ
- το στρες
- οι ειδικές καταστάσεις όπως είναι η εγκυμοσύνη
Οι παραπάνω παράγοντες σε συνδυασμό με την αυξημένη ηλικία έχουν συσχετιστεί άμεσα με την ανάπτυξη ΓΟΠ κυρίως λόγω αύξησης της πίεσης στην κοιλότητα της κοιλιάς (ενδοκοιλιακή πίεση) που τελικά προκαλεί χάλαση του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα.
Διατροφικές συνήθειες που σχετίζονται αρνητικά με την ανάπτυξη της νόσου είναι συγκεκριμένα:
- η γρήγορη κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής
- η κατάκλιση εντός 2 ωρών μετά το φαγητό
- η αυξημένη οξύτητα και λιπαρότητα των τροφίμων
- η προσθήκη καρυκευμάτων
Τέλος, σημαντικό παράγοντα κινδύνου αποτελεί και η διαφραγματοκήλη, μια επίκτητη κατάσταση στην οποία παρατηρείται μετακίνηση τμήματος του στομάχου προς τον θώρακα. Ο κίνδυνος ανάπτυξης αυτής αυξάνει με την πάροδο της ηλικίας, όπως ακριβώς παρατηρείται και στην ΓΟΠ. Σε αρκετές περιπτώσεις ασθενείς με διαφραγματοκήλη παρουσιάζουν ΓΟΠ ως απόρροια αυτής, χωρίς όμως να σημαίνει ότι όλοι οι ασθενείς με διαφραγματοκήλη εμφανίζουν απαραίτητα ΓΟΠ και το αντίστροφο.
Διατροφική Αντιμετώπιση ΓΟΠ
Τρεις είναι οι άξονες αντιμετώπισης της νόσου:
1. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής
Οι γενικότερες αλλαγές στον τρόπο ζωής των ασθενών με ΓΟΠ είναι σημαντικές και αναγκαίες προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής και να μειωθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης επιπλοκών λόγω επιδείνωσης της νόσου. Στις αλλαγές αυτές περιλαμβάνονται:
- Μείωση του σωματικού βάρους και αποφυγή χρήσης στενών ρούχων και ζωνών. Οι αλλαγές αυτές θα οδηγήσουν στη μείωση της ενδοκοιλιακής πίεσης και συνεπώς στη μείωση της επαφής του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα με τα οξέα του στομάχου.
- Μικρά και συχνά γεύματα. Η λήψη γευμάτων ανά 3-4 ώρες βοηθά αφενός στην καλύτερη ρύθμιση του βάρους, η οποία όπως αναφέρθηκε είναι αναγκαία στην ΓΟΠ, αφετέρου δεν προκαλεί την διάταση του στομάχου η οποία θα προκαλούσε αυξημένη χάλαση του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα.
- Αποφυγή πρόσληψης τροφής 2-3 ώρες πριν από την κατάκλιση και αποφυγή λήψης γευμάτων αργά το βράδυ. Με αυτόν τον τρόπο θα μειωθεί ο κίνδυνος παλινδρόμησης του γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο.
- Αποφυγή έντονης σωματικής δραστηριότητας αμέσως μετά τη λήψη τροφής
- Μείωση καπνίσματος και αλκοόλ
2. Η τροποποίηση της διατροφής
Όσον αφορά τη διατροφική αντιμετώπιση, οι ασθενείς με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση συνιστάται να έχουν ικανοποιητική πρόσληψη:
- Πρωτεϊνών μέσω αύξησης της πρόσληψης των ψαριών, πουλερικών, αυγών, κρεάτων, οσπρίων και γαλακτοκομικών προϊόντων καθώς αυξάνουν την πίεση του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα, με αποτέλεσμα να μην επιτρέπουν την χάλασή του. Με αυτόν τον τρόπο, περιορίζεται η έκθεση του βλεννογόνου του οισοφάγου με τα οξέα του στομάχου.
- Φυτικών Ινών μέσω αύξησης της πρόσληψης φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και προϊόντων ολικής αλέσεως καθώς, παρόλο που ο μηχανισμός είναι άγνωστος, φαίνεται ότι σχετίζονται αρνητικά με τον κίνδυνο παλινδρόμησης.
Επιπλέον, καλό θα ήταν οι ασθενείς να περιορίσουν ή ακόμη και να αποκλείσουν την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων, ποτών και βοτάνων τα οποία είτε αυξάνουν την ένταση των συμπτωμάτων της νόσου είτε την επιδεινώνουν, λόγω της επίδρασης στην λειτουργία του κατώτερου οισοφαγικού σφικτήρα.
Τρόφιμα και βότανα που επιδεινώνουν τα συμπτώματα της νόσου:
- Τα γλυκά, με κυριότερα τα σιροπιαστά (γλυκά του κουταλιού, λουκουμάδες, σαντιγί, μέλι ή μαρμελάδα) και την σοκολάτα
- Ο καφές
- Το αλκοόλ
- Οι χυμοί και ιδιαίτερα εκείνοι που προέρχονται από τα εσπεριδοειδή (πορτοκάλι, λεμόνι, γκρέιπφρουτ) και τη ντομάτα
- Τα καρυκεύματα
- Τα τρόφιμα αυξημένης περιεκτικότητας σε λίπος (τηγανιτά, αλλαντικά, αρτοσκευάσματα, λιπαρά κρέατα και ψάρια, τυριά και σάλτσες όπως η μαγιονέζα)
- Τα ανθρακούχα ποτά
- Η σοκολάτα
- Το αλκοόλ
- Ο δυόσμος και η μέντα για τα οποία απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση
Στον αντίποδα υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι υπάρχουν τρόφιμα που μπορούν να μειώσουν την ένταση των συμπτωμάτων. Στα τρόφιμα αυτά συμπεριλαμβάνονται:
- Η μαστίχα Χίου: Μια ποικιλία βιοενεργών συστατικών που περιλαμβάνονται σε αυτήν της παρέχουν αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Τα κυριότερα συστατικά είναι οι πολυφαινόλες, οι φυτοστερόλες και τα τερπένια. Η κατανάλωση τσίχλας έχει φανεί ότι προκαλεί αφενός αύξηση της παραγωγής σάλιου και αφετέρου αυξάνει την συχνότητα της κατάποσης με αποτέλεσμα να περιορίζεται η έκθεση του βλεννογόνου του οισοφάγου στο όξινο περιεχόμενο του στομάχου.
- Τα προβιοτικά:Η παρουσία τους στο έντερο διευκολύνει την διαδικασία της πέψης και της απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών με αποτέλεσμα να μειώνεται ο χρόνος παραμονής τους στο γαστρεντερικό σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η πιθανότητα έκθεσης του βλεννογόνου του οισοφάγου σε αυτά.
- Η γλυκόριζα:Αυξάνει την παραγωγή βλέννας από τον βλεννογόνου του οισοφάγου που προκαλεί την επούλωσή του και προλαμβάνει την περαιτέρω διάβρωσή του. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η ένταση κοινών συμπτωμάτων της ΓΟΠ, όπως είναι ο καύσος.
3. Η φαρμακοθεραπεία (αντιόξινα, Η2 ανταγωνιστές, προκινητικά φάρμακα ή ανταγωνιστές αντλίας πρωτονίων).
Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που ενώ έχουν εφαρμοστεί αλλαγές τόσο στον τρόπο ζωής, όσο και στις διατροφικές συνήθειες, δεν έχουν υπάρξει ακόμα αποτελέσματα. Εάν τα συμπτώματα αυτά βελτιωθούν πιθανόν δεν θεωρείται απαραίτητο να συνεχιστεί η αγωγή, σε οποιαδήποτε περίπτωση όμως οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον γαστρεντερολόγο. Εκείνος θα αποφασίσει για το ποια θεραπεία είναι κατάλληλη για την κάθε περίπτωση αλλά και για την δοσολογία και την συχνότητα της αγωγής.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση αποτελεί μια χρόνια κατάσταση η οποία δυσχεραίνει την ποιότητα ζωής των ασθενών και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις διατροφικές συνήθειες είναι σημαντικές και αναπόσπαστο κομμάτι της διαχείρισης της νόσου και συνδυαστικά με την χορήγηση ειδικών φαρμάκων μπορούν να οδηγήσουν σε ύφεση της έντασης των συμπτωμάτων, σε επούλωση του βλεννογόνου του οισοφάγου και σε επιβράδυνση της εξέλιξης αυτής. Η έγκαιρη διάγνωση και τελικά αντιμετώπιση της νόσου μπορεί να φέρει τα βέλτιστα δυνατά αποτελέσματα και να βελτιώσει σημαντικά τον τρόπο ζωής των ασθενών.
